David Ruelle, Rastlantı ve Kaos kitabında bilimsel teorileri matematiksel formüllerden uzak kalmaya çalışılarak yazmış. Tabi bu pek de mümkün değil.

Rastlantı ve Kaos

Bahsedilen bazı konular; Rastlantı, olasılık, piyangolar, kaos, entropi, kuantum teorisi, ekonomi, geri dönülmezlik, oyunlar, bilgi, karmaşıklık, istatistik.

Okuyacak kişinin biraz konulara ilgisi olması gerek. Sık sık internette arama yapmak zorunda kaldım terimlerin ne olduklarını kavramak için. Bazı bölümleri hiç anlamadığımı da söylersem yalan olmaz.

Kitapta altını çizdiklerim;

  • Acaba bizler tüm bilimlerin anası olan felsefe alanındaki arayışı bir kenara mı bırakmış bulunuyoruz?
  • Kesinlikle hayır. Bu arayış günümüzde eskisinden çok değişik yönemlerle sürdürülüyor da olsa tüm bilimsel araştırmaların odak noktasını oluşturmaktadır.
  • Genelde bir teorem ne denli kısa ve basitse o denli uzun ve karmaşık bir kanıta sahiptir.
  • Klasik determinizm (önceden belirlenmişlik) teorisini kabul ettiğimizi, yani evrenin belli bir zamanındaki durumunun herhangi bir diğer zamandaki durumunu belirlediğine inandığımızı düşünelim. Bu takdirde havaya attığımız paranın hangi yüzünün üstte kalacak biçimde düşeceğinin evrenin oluşumu anında belirlenmiş olduğunu kabul ediyoruz demektir. Hayır! Fizik böyle işlemez. Kavramlarımızı matematiksel ve işlemsel olarak belirledikten sonradır ki olasılıkların determinizm, kuantum mekaniği ve diğerleri ile bağlantılarını incelemek için daha uygun bir konuma gelmiş oluruz.
  • Belli bir olayın çok sayıda bağımsız denemeler içinde görülme sıklığı o olayın olasılığıdır.
  • Ekip halinde ya da bir ortakla oynuyorsanız gelişigüzel davranış genelde iyi sonuç vermeyebilir ama bir başka oyuncuya karşı tek başına oynayan bir kişinin izleyebileceği en iyi yol çoğu zaman karşı tarafın beklemediği gelişigüzel ataklar yapmaktır.
  • … uzun dönemde önceden kestirilmezlik öğesi ortaya çıkmıştır. Bunun nedeni başlangıç durumuna ilişkin bilgimizin kesinliğinin azalmış olması ve “gerçek” başlangıç durumu ile ona çok yakın olan çok sayıdaki “hayali” başlangıç durumlarını birbirinden ayırt edemeyişimizdir. Dolayısıyla yapabileceğimiz kestirimlerin hangilerinin doğru olduğunu bilmiyoruz.
  • Gözümüzden kaçan çok küçük bir neden, görmezden gelemeyeceğimiz denli büyük bir etkiye yol açar ve biz bu etkinin rastlantısal olduğunu söyleriz.
  • Kaos olarak adlandırdığımız şey, başlangıç durumuna hassas bağılığı bulunan bir zamansal evrimdir.
  • Bir kelebeğin kanat çırpmalarının belli bir süre sonra atmosferin durumunu tümüyle değiştirdiği yolunda Lorenz tarafından ileri sürülen görüş bugün kelebek etkisi olarak adlandırılan yeni bir kavramın doğmasını sağlamıştır.
  • Bir sistemdeki kaosa ilişkin araştırmalar o sistemin dinamiği konusunda yine aynı biçimde bir anlayışa sahip olmayı gerektirir. Bu anlayış ise genellikle sistemin zaman içindeki evrimine ilişkin olarak bilgisayar yardımıyla kusursuz biçimde sonuçlandırılabilen temel denklemler konusunda bilgi sahibi olmakla elde edilebilir.
  • Kaosa ilişkin standard teori, zaman içindeki evrimleri sonucu olarak sürekli biçimde daha önce bulundukları noktanın yakınına geri dönen sistemleri kapsar. Bu sonsuz geri dönüşlü sistemler genelde çok fazla karmaşık değildir. Buna karşılık çok karmaşık sistemlerin tarihsel evrimini tanımlayan en tipik özellik tek yönlülüktür. Yaygın kanının aksine burada tarih “tekerrür” etmez. Tek yönlü gelişen evrime sahip çok karmaşık sistemler için başlangıç durumuna hassas bağlılık söz konusu olduğundan burada akla gelecek soru bu bağlılığın düzenleyici mekanizmalar tarafından sınırlandırılmasının mı, yoksa uzun dönemde önemli sonuçlara yol açmasanın mı, söz konusu olduğudur.
  • Kaos teorisinin en doğal uygulanım alanı sürekli biçimde başlangıç durumuna yakın bir noktaya geri dönen “sonsuz geri dönüşlü” zamansal evrimleri bulunan sistemlerdir. Böyle bir sistem belli bir zamanda belli bir durumda bulunuyorsa daha sonraki herhangi bir zamanda da bu durumun yakınına dönecektir.
  • Bir sistem eğer yeterince karmaşıksa daha önce bulunduğu duruma yakın bir noktaya dönebilmesi için gereken süre aklın almayacağı denli uzundur.
  • Entropi bir sistemin gelişigüzellik payını ölçer. Entropinin tanımlanmasıyla geri dönüşsüzlüğün anlaşılmasına doğru bir adım atılmıştır.
  • Eğer bir şeyin nasıl kanıtlayacağınızı bilmiyorsanız aksini kanıtlamaya çalışın ve bu durumda ne olduğuna bakın.
  • Evrenin ne denli geniş ve bu evrenin içinde yaşayan bizlerin ne denli önemsiz olduğunu biliyoruz. Buna karşın inanılmaz bir biçimde evrenin derinliklerine dalabiliyor evrenin sırlarını çözebiliyoruz.
  • Profesyonel bilim adamları arasında bir aile havası vardır. Bu durum fiziksel benzerlikleri bile kapsar. Yabancı bir kentte bir bilimsel toplantıya giderken sokakta görünümünden meslektaşım olduğunu tahmin ettiğim birinin peşine takılıp onu izleyerek toplantı yerini bulduğum çok oldu. Üstelik bunu başkalarından da duymaktayım.