Büyük Teknolojik Dönüşüm kitabında Kevin Kelly, teknolojinin hayatımızı etkileyen ve gelecekte daha da etkili olacak 12 kuvveti anlatıyor. Bu şekillendiricilerin birçoğu (belki de hepsi) hayatımıza doğrudan etki etmiş durumda. Ancak Büyük Teknolojik Dönüşüm, olaya farkındalık katıyor.

Yapay zeka geçtiğimiz yılın (ve de ilerleyen yılların) önde gelen konusu. Şimdilik biraz soru işareti gibi görünüyor durumu, bizlere etkisi, faydası ve zararı. Sorunlara çözüm bulan, anlamlı öneriler sunan, kendini geliştirebilen ve farklı ortamlara uyarlayabilen bir yapay zeka asistanlarımız olacak. Hem evde hem işte.

Kişisel verilerimizi, yaşanan zaman nehrine atıp kendimizi akıntıya bırakmaya çoktan başladık. Her şeyimizi sanal ortamda paylaşıyoruz, akıştan hiç kopmadan. Bu veriler bizim hayatımızı oluşturuyor aslında. Gün gün karşımıza ne yaptığımız getirilebilir. İzleniyoruz, izlenmeye izin veriyoruz. Teknolojik dönüşüm içinde bu kaçınılmaz ancak seçici olmakta fayda var.

Dikkatimi çeken bir konu da erişim tabanlı bir sisteme geçmekte olduğumuz. 10 yıl öncesi geniş bir şarkı arşivim vardı. Şimdi ise yok. Bunun yerine birkaç Spotify listem var ve bilgisayarımda kurulu olarak gelen müzik oynatıcıyı kullanmıyorum bile. Müzikte erişim tabanlı bir düzenim var. Benzer durum dosyalar, hizmetler ve uygulamalar için de geçerli. Buluttan (hem masaüstünden hem de cepten) her şeye erişebiliyoruz artık. Sahip olmanın değeri düştü, erişebilmenin değeri arttı.

Elimizin altında her türlü yanıtı verebilen bir sistem olacak. Doğru soruları sormak en büyük yeteneklerimizden biri olmalı ki sistemle uyumlu çalışabilelim.

Büyük Teknolojik Dönüşüm kitabında Homo Deus’un dataizm yaklaşımıyla benzer anlatılar da mevcut. Dijital veri kendini kopyalama, değişme ve sürekli güncellenme eğilimi içinde. Bu muazzam veriyi doğru analiz edenler, anlamlı sonuçlar çıkaranlar kazanan tarafta olacak.

Büyük Teknolojik Dönüşüm Data

Büyük Teknolojik Dönüşüm kitabından altını çizdiklerim:

  • Dijital alanda ileri doğru aşırı bir teknoloji atağıyla karşılaştığımızda, içimizden gelecek ilk içgüdüsel tepki ona karşı koymak olabilir. Onu durdurmaya, yasaklamaya, yadsımaya ya da en azından kullanılmasını zorlaştırmaya kalkabiliriz.
  • Kaçınılmaz olanı yasaklamak çoğu zaman geri teper. Yasaklama en iyi halde geçici ve uzun vadede kısırlaştırıcıdır.
  • Kitlesel kopyalama kalıcıdır. Kitlesel izleme ve tam gözetleme kalıcıdır. Sahiplik yok olma sürecine girmiştir.
  • Teknoloji insanlığın hızlandırıcısıdır. Teknoloji nedeniyle, yaptığımız her şey bir oluşum sürecindedir. Her tür şey “olabilir”den “olmuş”a doğru yol alarak, başka bir şey olmaktadır.
  • Her şey akış halindedir. Bitmiş olan hiçbir şey yoktur. Tamama ermiş hiçbir şey yoktur. Bu hiçbir zaman sonu gelmeyecek olan süreç, modern dünyanın ana eksenidir.

Oluş

  • Var oluş özünde, koruma demekti.
  • Bütün ütopya senaryoları kendini çürüten kusurlar içerir.
  • Protopya bir varış hedefinden çok, oluştur.
  • Amaçladığımız gelecek, şu anda görebildiğimiz bir sürecin ‘bir oluşun’ ürünüdür.
  • Oluş da, ancak geri dönüp bakıldığında görülebilen, kendini gizleyen bir faaliyettir.
  • Küçük mucizelerin üst üste birikerek bizi götüreceği devasa sonucu fark edemeyebiliriz.
  • Uzun kuyruk seçimi: Tek tek satış hacmi düşük malların satış miktarını çoğaltarak, çok satan ürünlerin satış grafiğinden daha üstün bir sonuç elde etme yaklaşımı
  • Son otuz yıl gerçekten harika şeyler inşa etmek için harikulade bir başlangıç noktası, sağlam bir platform yarattı. Ancak bundan sonrası farklı, var olanın ötesinde ve başka bir şeye dönüşecek. Ve en harika şeyler daha icat edilmedi.

Bilişlenme

  • Etkisiz şeyleri tanımanın kazandıracağı avantajlar hayatlarımız açısından sanayileşmenin getirdiği dönüşümlere oranla yüzlerce kez daha sarsıcı olacaktır.
  • YZ ortaya çıktığında her yerde var olması görünürlüğünü gizleyecektir. Her tür sıkıcı işte onun giderek artan zekasını kullanacağız, ama yüzünü göremeyeceğiz, bize görünmez olacak.
  • YZ’nin atılımı kısmen dünyamız hakkında toplanmış olan inanılmaz veri birikiminde yatar; YZ’nin gerek duyduğu okul eğitimini bu sağlar.
  • İnsani olmayan zeka bir böcek değildir; özelliktir. Düşünen makineler hakkında bilmemiz gereken en önemli şey, farklı düşünecekleridir.
  • Bazı olası yeni akıllar;
    • İnsan aklına benzeyen, sadece daha hızlı yanıt verebilen bir akıl.
    • Daha da üstün bir akıl oluşturabilecek daha üstün bir akıl oluşturma gücüne sahip bir akıl.
    • Kaynak koduna operasyonel erişime sahip, dolayısıyla onu kendi süreçleriyle rutin biçimde kaynaştırabilecek bir akıl.
    • Duygudan yoksun süperlojik (üstün mantıklı) bir akıl.
    • Kendini birçok kez çabucak tamamen klonlayabilen bir akıl.
    • Kendini klonlayabilen ve kendi klonlarıyla birlikteliğini koruyabilen bir akıl.
    • Platformdan platforma geçerek ölümsüzlük kazanabilen bir akıl.
  • Bu hayali akılların her biri yirmi yıl sonrasının geleceğinde yer alacak.
  • Önümüzdeki otuz yılı ‘aslında belki de gelecek yüzyılı’ kalıcı bir kimlik krizi içinde, sürekli kendimize insanların neye yaradığını sorup durarak geçireceğiz.
  • Üst düzey diplomasi çevirmenleri daha uzunca bir süre işlerini kaybetmeseler de, iş dünyasındaki günlük tekdüze çeviri işleri makineler tarafından daha iyi gerçekleştirilecek.
  • ‘İşlerin iyilerini’ robotlara vermiyoruz. Çoğunlukla onlara verdiğimiz işler, bizim asla yapamayacak olduklarımız. Onlar olmasaydı, bu işler yapılmazdı.
  • 2050 yılında en çok para kazanan mesleklerin henüz icat edilmemiş olan otomasyon ve makinelere bağlı olacağına hiç çekinmeden bahse girebiliriz.
  • Biz insanlara düşen görev robotlar için devamlı iş yaratmak olacak ve bu görevin hiçbir zaman sonu gelmeyecek. Demek ki, her zaman en azından bir ‘işimiz’ var olacak.
  • Makinelere karşı bir yarış içinde değiliz. Yarışacak olsak, biz kaybederiz. Bu makinelerle birlikte bir yarış. Robotlarla çalışmakta ne kadar başarılı olursanız, ileride ona göre para alırsınız. Çalışma arkadaşlarınızın yüzde 90’ı görünmeyen makineler olacak.

Teknolojik Dönüşüm Bilişlenme

Akış

  • Daha kaliteli bir film izlemek için iki gün beklemektense, daha sıradan bir şeyi gerçek zamanlı olarak izlemeyi tercih ediyoruz. Anındalık, kaliteye baskın çıkıyor.
  • Gerçek zamanlı bir işleyiş için teknolojik altyapımızın sıvılaşması gerekiyordu. İsimlerin fiilleşmesi gerekiyordu. Sabit katı nesnelerin hizmetleşmesi gerekiyordu. Veriler sabit kalamazdı. Her şey mevcut zaman nehrine akmalıydı.
  • Sonsuz parasız dijital çoğaltmanın yapıldığı yeni süper doygun dijital evrende kopyalar o kadar yaygın, o kadar ucuz ki ‘ya da parasız’ gerçekten tek değerli olan şey, kopyalanamayanlar.
  • Aşağıda bedavadan iyi sekiz jeneratif özellik sıralıyorum:
    • Anındalık
    • Kişiselleştirme
    • Yorumlama
    • Sahicilik
    • Erişilebilirlik
    • Cisimleşme
    • Sanatı Kollama
    • Keşfedilebilirlik
  • Bu sekiz özellik yaratıcıların yeni bir beceri kümesine sahip olmasını gerektiriyor. Başarı artık dağıtıma hükmetmekten geçiyor.
  • Önemli olan kopya sayısı değil, bir kopyaya bağlanabilme, üzerinde oynama, not düşme, etiketlenme, vurgulanma, işaretlenme, tercüme edilme ve başka ortamlarda canlandırılma sayısıdır. Değer kopyadan bir eseri çeşitli şekillerde anımsama, şerh koyma, vurgulama, kişiselleştirme, üzerine yazma, doğrulama, gösterme, işaretleme, aktarma ve bağlanmaya kaymıştır. Önemli olan, eserin nasıl bir akış sergilediğidir.
  • Akışın dört aşaması şunlar:
    • Sabit. Seyrek
    • Parasız. Yaygın.
    • Akış. Paylaşım.
    • Açılış. Oluş.

Görüntüleme

  • Milattan önce 300 yıllarında kurulan büyük İskenderiye Kütüphanesi, bilinen dünyada dolaşan ne kadar parşömen rulosu varsa, toplamayı amaçlıyordu. Bir ara kütüphanenin elindeki parşömen sayısı yarım milyona ulaştı; bu rakam o tarihte bilinen tüm kitapların tahminen yüzde 30’u ile 70’ini oluşturuyordu.

Erişim

  • Ürünler sahip olmayı teşvik eder, oysa hizmetler sahip olmaktan caydırır; çünkü hizmetlerde, sahip olmanın getirdiği seçkinlik, denetim ve sorumluluk gibi ayrıcalıklar bilinmaz.
  • Satın aldığın şeyin sahibi olmaktan abone olduğun şeye erişime geçiş pek çok geleneği tersine çeviriyor.
  • Garajınızı depo olarak kiralamak ya da kullanmadığınız küçük odanızı yeni bir girişime ofis olarak kiraya vermek (WeWork)
  • Modern yaşamımızda uzun erimli trend, çoğu mal ve hizmetin kısa süreli kullanımı yönünde olacaktır. Dolayısıyla çoğu mal ve hizmet kiralama ve paylaşılmaya adaydır.
  • Bitcoin’in getirdiği en önemli yenilik, ona güç veren matematik teknolojisi ‘blockchain’dir. Paranın dışında daha pek çok sistemi desantralize edebilen radikal bir icattır blockchain.
  • Blockchain’in önemli bir özelliği, herkese açık olmasıdır. Kimse onu sahiplenemez, çünkü sahibi herkestir. Yaratılan bir şey dijitalleşince paylaşılma eğilimi güçlenir; paylaştıkça da aynı zamanda sahipsizleşir. Herkes ona sahip olunca, sahibi kimse olmaz.
  • Toplumumuz ne kadar desantralize olursa, erişim o kadar önem kazanacak.

Paylaşım

  • İnternet bir ekonomik dayatmadan çok, marifetlerini paylaşmanın dayattığı bir varlık.
  • ‘Her işleyen anarşi içinde, bir eski kurt şebeke vardır.’ Mitch Kapor
  • 2050’de en büyük, en hızlı, en karlı şirketler bugün değeri bilinmeyen ve görülemeyen paylaşım unsurlarından nasıl yararlanacağını bilen şirketler olacak.
  • Tarihin şu noktasında daha önce paylaşılmamış bir şeyi ya da yeni bir şekilde paylaşmak onun değerini artırmanın en emin yoludur.

Erişim - Paylaşım

Filtreleme

  • Hayatımız boyunca tüm kitaplıklar, bütün oyunlar, bütün filmler, her basılı metin aynı ekran zımbırtısında ya da aynı bulut hattı üzerinde 7/24 erişilebilir durumda olacak. Ve bu kütüphane her gün dolup taşacak.
  • Kişisel avatarım internette depo edilmiş durumda, isteyen her perakendeci ulaşabilir. Vücudumun her parçasına, her kıvrımına ilişkin ölçümleri barındırıyor.
  • Herbert Simon’a göre “Enformasyon zengini dünyamızda, enformasyonun zenginliği, başka bir şeyin yokluğu demektir: o enformasyonun tükettiği şeyin kıtlığı. Enformasyonun tükettiği şey hayli açıktır: alıcıların ilgisini tüketir. Bu bakımdan, enformasyon zenginliği ilgi yoksullaşması yaratır.” Simon’un içgörüsü çoğunlukla “Bir bolluk dünyasında seyrek olan tek şey, insanın ilgisidir” şeklinde özetlenir.

Remiks

  • New York Üniversitesinden ekonomik büyüme kuramı uzmanı iktisatçı Paul Romer gerçek sürdürülebilir ekonomik büyümenin yeni kaynaklarla değil, var olan kaynakların değerlerini artıracak şekilde yeniden düzenlenmesiyle sağlanabileceğini söylüyor. Büyüme yeniden düzenlenmeyle sağlanır.
  • Daha önce açıklamıştık, dijital bitler elle tutulur olmamak ve rakip olmamak gibi kötü bir üne sahiptir. Bitler gayrimenkulden çok fikirlere yakındır.
  • Fikri mülkiyet çok kaygan bir alan.
  • Tüm küresel ekonomi maddi bitlerden soyut bitlere doğru gidiyor. Sahiplikten erişime doğru gidiyor. Kopyaların değerinden ağların değerine doğru kayıyor.
  • İcat ya da yaratma eylemi ne kadar güçlü olursa, başkaları tarafından o kadar önemli görülür ve dönüştürülme olasılığı o kadar yüksek olur.
  • Otuz yıl içinde en önemli kültürel eserler ve en önemli araçlar, en fazla remiks edilenler olacak.

Etkileşim

  • Giyilebilir cihazları tenimizde daha da yakınlaştırmanın tek yolu, derimizin altına koymaktır. Doğrudan kafamızın içine bağlamaktır. Bilgisayarı doğrudan beynimizle bağlantılandırmaktır.
  • Buyrulmuş bir anlatı ile özgür iradeyle etkileşim arasındaki denge düzgün tutturuldu mu, harika bir oyun oynama algısı yaratır; kendisi ilerleyen (oyunun hikayesi) ama sizin yine de yönlendirmeniz gereken (oyunu oynama) büyük bir şeyin parçası olmak gibi hoş bir duygu.
  • Sanal dünyalar değil sıradan yaşam da oyunlaştırılabilir.
  • Teknolojinin geleceği büyük ölçüde yeni etkileşimlerin keşfinde yatıyor. Önümüzdeki otuz yılda yoğun bir şekilde etkileşimli olmayan her şey bozuk kabul edilecek.

Büyük Teknolojik Dönüşüm - Etkileşim

İzleme

  • Geniş bir kesimi kapsayan birçok klasik araştırmadan biliyoruz ki, biz işe yarayacağına inandığımız için, denediğimiz ilaç her zaman işe yarar. Buna plasebo etkisi de denir.
  • Malthus ve Darwin’in gösterdiği gibi her biyolojik nüfus tam açlık sınırına kadar genişler. Bugün teknoloji sayesinde her şeyin bollaştığı bir dünyada yaşamı devam ettirmenin karşısındaki en ciddi tehdit, iyi şeylerin aşırı bolluğudur.
  • Aralıksız çalışan kamera her yeni karşılaştığınız kişiyi kaydeder. Ve yıllar sonra yaşam akışınızı tarayarak onu ve aranızda geçen konuşmayı bir kartvizite kıyasla çok daha iyi ve kolay anımsamanızı sağlar.
  • Yaşam seyir defterinin genişletilmiş bir versiyonu şu dört fayda kategorisini kapsayacak:
    • Can alıcı vücut ölçümlerini devamlı olarak 7/24/365 izleme.
    • Karşılaştığınız kişiler, yaptığınız söyleşiler, ziyaret ettiğiniz yerler ve katıldığınız olaylara ilişkin etkileşimli, geniş kapsamlı bir bellek.
    • Ürettiğiniz, yazdığınız ve söylediğiniz her şeyin tam bir pasif arşivi.
    • Kendi yaşamanızı düzenleme, şekillendirme ve okuma yolu.
  • Verilerden anlam çıkarmak muazzam boyutlarda, zaman tüketici bir problemdir. Ürettiğiniz veri nehrinden somut anlamlar çıkarmayı başarmak için rakamlarla aranızın çok iyi olması, teknik yönden çevik ve ileri derecede motive olmanız gerekir.
  • Şirketleri olabildiğince çok miktarda veriyi entegre etmekten alıkoyan yasa sayısı fazla değil; bu yüzden şirketler hükümetler adına vekil veri toplayıcısı haline geldiler. Müşteriler hakkındaki veriler iş dünyasının yeni değeri oldu, dolayısıyla kesin olan şu: Şirketler (dolaylı olarak da hükümetler) daha fazla veri toplayacaklar.
  • Yaygın izleme, kaçınılmaz, ama onun karakteriyle ilgili kayda değer seçimler yapmak elimizde.
  • Yeni servetimiz, meta veridir; çünkü bitlerin değeri başka bitlerle bağlandığında artar. Bir bitin üretim ömrünü en çok kısaltan unsur, çıplak ve yapayalnız kalmasıdır. Kopyalanmayan, yaplaşılmayan, başka bitlerle bağlanmayan bir bit kısa ömürlü olur. Bir bit için en kötü gelecek karanlık bir veri mahzeninde, yalıtlanmış halde kalmaktır.
  • Bitleri kişiselleştirebilseydik şöyle derdik:
    • Bitler hareket etmek isterler.
    • Bitler başka bitlerle bağ kurmak isterler.
    • Bitler gerçek zamanlı olarak muhatap olunmak isterler.
    • Bitler çoğaltılmak, türetilmek, kopyalanmak isterler.
    • Bitler meta olmak isterler.
  • Bugün izlenmekten rahatsızlık duymaya yatkınız, çünkü bizi kimlerin izlediğini pek bilemiyoruz. Onların ne bildiğini bilemiyoruz. Hakkımızdaki enformasyonun nasıl kullanılacağı konusunda söz hakkımız yok. Düzeltme yapılması için onları sorumlu tutamıyoruz. Onlar bizi filmle çekiyor, ama biz onları çekemiyoruz. Ve gözetlenmenin faydaları belirsiz ve gizli. İlişki dengesiz ve asimetrik.
  • Deneyimlerim bana kimlik gizliliğinin yaygın olduğu her sistemde, sistemin çöktüğünü gösteriyor.

Sorgulama

  • Zayıf bağlantılı bir kabile için doğal olanın, yoğun ölçüde bağlantılı insanlardan oluşan bir gezegende doğal olmayacağını söylemek daha doğru olsa gerek. “Herkes bilir” ki insanlık savaşmaya yatkındır, ama sanırım küresel düzeyde yeni sosyal çatışma çözümlerinin ortaya çıkmasıyla örgütlü savaş daha az cazip ya da daha az yararlı hale gelecek.
  • Bilgimiz üstel bir şekilde genişlediği halde, sorunlarımız daha hızlı üstel bir şekilde genişliyor. Ve matematikçiler söyleyeceklerdir ki, iki üstel eğri arasında genişleyen açıklığın aslında kendisi bir üstel eğridir. Sorularla yanıtlar arasındaki bu açıklık bizim cehaletimiz olup üstel bir şekilde büyümektedir. Başka bir deyişle, bilim bilgimizden çok öncelikle cehaletimizi genişleten bir yöntemdir.
  • Ancak güvenilir anlık yanıt vermenin başlıca sonucu tatmin uyumu değildir. Bol miktardaki yanıt sadece daha çok soru doğurur.
  • Güzel bir soru bir milyon güzel yanıt değerindedir:
    • Güzel bir soru önceden kestirilemez.
    • Güzel bir soru aydın bir kafanın işareti olmalıdır.
    • Güzel bir soru pek çok başka soru doğuran bir sorudur.
    • Güzel bir soru bir makinenin öğreneceği son iş olabilir. Güzel bir soru insanların varlık nedenidir.
  • Motorun değeri yanıtların kesinliğinden soruların kesinliğine doğru ilerliyor.
  • Sorgulamak yanıtlamaktan daha güçlüdür.

Başlangıç

  • Kimilerine şu an için aşırı görünse de, paylaşım daha başlangıç aşamasındadır. Sahiplikten erişime geçiş yeni başlıyor. Akış ve akımlar hala sızıntı düzeyinde.